Als je naar sommige schilderijen kijkt over Napoleon dan staat daar soms een opvallend personage in de buurt van de keizer: een soldaat met een witte tulband en met Oriëntaalse kleding. Deze in oosterse dracht geklede man is Napoleons lijfwacht Roestam. Historicus Jos Gabriëls wijdde een uitgebreide biografie aan hem: De man met de witte tulband: Roestam de Mammeluk, de oosterse bediende van Napoleon. Een bespreking kan dus niet achterblijven.
“Met andere woorden, vanwege deze geprivilegieerde blik zou het oordeel van de persoonlijk bediende over de Grote Man meer betekenis moeten worden toegekend dan aan dat van de officiële geschiedschrijving,” zo staat er op de eerste bladzijde van dit boek te lezen. Roestam, de hoofdpersonage van het boek heeft zijn eigen memoires nagelaten over zijn leven en deze vormen voor Gabriëls de basis voor zijn boek. Alleen beschreef Roestam zelf niet een aantal belangrijke gebeurtenissen waar hij bij was. Door middel van andere ooggetuigenverslagen weet Gabriëls toch een vrij volledig beeld van diens leven te geven.
De man met de witte tulband kent een interessante indeling. De eerste twee hoofdstukken zijn vrij chronologisch van aard en behandelen de jeugd van Roestam tot en met zijn indiensttreding bij Napoleon in 1799 aan het einde van diens campagne in Egypte. Roestam was een Armeens-Georgische christen die door een loop van omstandigheden in de slavernij terechtkwam en zo in het huishouden belandde van een bey in Egypte. Dit gebeurde een paar jaar voor Napoleon zijn entree maakte in de Oriënt.
De vier hoofdstukken die volgen op de eerste twee zijn vrij thematisch van opzet en behandelen diverse aspecten van Roestam aan het hof van Napoleon. Dit brengt wel een klein nadeel met zich mee: in slechts een hoofdstuk tijd verwijst Gabriëls tot driemaal toe terug naar een ongeluk dat Roestam op een Seinebrug in Parijs had. Een korte terugverwijzing had hier kunnen volstaan.
Toch valt deze thematische aanpak te prijzen. Gabriëls wijdt de nodige pagina’s aan het uit de doeken doen hoe de hofhouding van Napoleon functioneerde. Daarom is dit boek ook meer dan slechts een biografie: het schetst een deel van het Napoleontisch tijdsbeeld dat maar weinigen van ons kennen: Napoleons hofcultuur. Zo krijgen we via Roestam inzicht in wat voor slechte jager Napoleon was en wat voor nachtelijke gebruiken hij erop nahield.
Hoofdstukken 8 en 9 keren weer terug naar de chronologie van Roestams bestaan. De hoofdstukken die daarop volgen plaatsen Roestam op zijn beurt weer in zijn tijd en geeft de lezer inzicht in hoe breed het fenomeen was van een Mammeluk als bediende. Zo leest het verhaal over de Franse bediende Saint-Dénis die zich voor Napoleon in een Mammelukkenkostuum moet tooien om te dienen als een tweede oosterse bediende bijna als een kucht aan. Dit laat ook direct zien hoeveel Napoleon bezig was in het beeld dat hij naar buiten toe wilde uitdragen.
Het boek is rijkelijk geïllustreerd en naast dat deze alleen als illustraties bij de vele hoofdstukken dienen zijn ze ook een onderwerp van de behandelde stof. In een van de laatste hoofdstukken besteed Gabriëls de nodige aandacht aan de rol die Roestam heeft in de kunst van het Franse keizerrijk. Voor het overzicht voegde de schrijver ook nog een bijlage bij het boek met een lijst van alle afgebeelde “Roestams”. Niet alleen in de Franse kunst keert de Mammeluk terug, maar ook in de Britse en Duitse karikaturen zijn gemaakt en ook deze worden in de analyse van Gabriëls meegenomen.
Het zal dan ook niet verbazen dat dit boek over Napoleons lijfknecht de beruchte Franse keizer beter beeld weet te schetsen van de keizer dan de film Napoleon van Ridley Scott. Door alle aandacht die Gabriëls besteed aan wat onderbelichte zaken, zoals het hofleven, de schilderkunst en de impact van de Mammelukken op de Franse samenleving geeft deze biografie een waardevol inzicht in de wisselwerking tussen het Napoleontische Frankrijk en de Oriënt.
Beoordeling:
Titel: De man met de witte tulband: Roestam de Mammeluk, de oosterse bediende van Napoleon
Schrijver: Jos Gabriëls
Uitgeverij: Boom
Kostprijs: 39,90
Van keizers tot straatvegers 
Een gedachte over “Boekrecensie: De man met de witte tulband”