Democratische beïnvloeding kent vele vormen en de meest in het oog springende voor ons zijn de verkiezingen waar we aan deelnamen. Die verkiezingen waren niet altijd vanzelfsprekend en voor de komst van het algemeen kiesrecht was een andere vorm van politieke beïnvloeding: petities. Historicus Joris Oddens schreef over dit fenomeen een boek: Op veler verzoek: Inclusieve politiek in Nederland (1780-1860). Dit is dus geen boekrecensie dat ik op veler verzoek schrijf 😉
Oddens heeft er voor gekozen om zijn boek op een thematische manier op te zetten en dat zorgt ervoor dat de lezer een caleidoscopisch beeld krijgt van het petitiewezen. In een vijftiental hoofdstukken zoomt hij in op een veertien verschillende verzoekschriften die allen op hun eigen manier een deel van de ontwikkeling en het gebruik van het petitioneren laten zien. Dit zorgt ervoor dat je als lezer het nodige meekrijgt van lokale, regionale en landelijke geschiedenis. Op deze manier krijg je een inkijkje in het Tiel van 1780, het Groningen van 1832 en het Friesland van 1844.
De gehele Nederlandse geschiedenis tussen 1780 en 1860 passeert dan ook de revue. Alle staatsvormen die Nederland in die periode heeft gehad worden aangedaan. Ondanks dat dit niet het overzichtelijkste gedeelte van de Nederlandse geschiedenis is slaagt Oddens erin om de lezer van voldoende achtergrondinformatie te voorzien om de petitiepraktijk van die tijd in te kaderen. Veel achtergrondkennis heb je voor Op veler verzoek dan ook niet nodig.
Het beeld dat naar voren komt uit het boek is er een waarin het petitioneren onderdeel van de Nederlandse cultuur was. Verzoekschriften schrijven was iets wat in de vroegmoderne Republiek al op grote schaal gebeurde. Dit resulteerde dan ook in een vaste stijl waarin de petities opgesteld moesten worden en werden er boekjes uitgegeven met richtlijnen hiervoor. Deze fenomenen bleven tot in de negentiende eeuw bestaan.
Een andere verdienste van Op veler verzoek is dat het onderzoek ook oog heeft voor stemmen in dit politieke debat die in de samenleving van toen eigenlijk geen stem hadden. Zo geeft Oddens in een van zijn hoofdstukken ook aandacht voor de verzoekschriften die door totslaafgemaakten en vrouwen werden ingediend. Tegelijkertijd weet hij daarmee ook bloot te leggen dat de overheden niet iedere stem even serieus namen bij het behandelen van de petities. Zo was voor sommige lieden het feit of burgers stemrecht genoten een argument om petities wel of niet serieus te nemen.
Een vraag die soms aan de oppervlakte blijft borrelen bij het lezen van het boek is hoe veel petities in een bepaalde periode werden geschreven. Af en toe wordt onderwerp wel even aangeroerd, zo was er met name in de Bataafse tijd veel petitiedrang en dat nam volgens Oddens ook niet af na het ontstaan van het Koninkrijk. Toch kunnen van dit soort cijfers een goed overzicht geven van hoe wijdverbreid de petitiepraktijk was. Al kan ik me ook voorstellen dat het soms lastig kan zijn om dit goed in kaart te brengen.
De verdienste van Op veler verzoek is dat het de totaal vergeten vorm van politieke participatie weer in het zonnetje zet. Oddens zegt daar in zijn boek het volgende over:
In die canonieke politieke geschiedenis gaat het doorgaans relatief weinig over petities: ze spelen alleen een rol van betekenis in het verhaal als het niet te vermijden is, terwijl politiek debat in de negentiende eeuw eigenlijk altijd gepaard ging met de indiening van petities.
Op veler verzoek, blz. 244.
Op veler verzoek geeft dus een goed leesbaar inkijkje op een vergeten vorm van politieke participatie in Nederland. De goed leesbare schrijfstijl en de rijk geïllustreerde uitgave maken van het boek een welkome aanvulling voor de mensen die geïnteresseerd zijn in de politieke geschiedenis van Nederland.
Beoordeling:
Titel: Op veler verzoek: Inclusieve politiek in Nederland (1780-1860)
Schrijver: Joris Oddens
Uitgeverij: Boom
Winkelprijs: 29,90
Van keizers tot straatvegers 